Cat-1

ΑΡΘΡΑ

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΜΟΙ

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ


Εισήγηση στο Συνέδριο για τα Ολοκαυτώματα
Δήμος Βιάννου, Ν. Ηρακλείου, 16-17 Σεπτεμβρίου 2011
δημοσιεύθηκε στο Πρακτικά 1ου Πανελλαδικού Συνεδρίου για τα Ολοκαυτώματα, Ηράκλειο, εκδ. Περιφέρειας Κρήτης, 2011, σελ. 195-199


            Α. Ολοκαύτωμα και κρατική τρομοκρατία

1. Το ολοκαύτωμα, η ομαδική σφαγή αμάχων, είναι ένα από τα μέσα που χρησιμοποίησε ο ναζισμός για την επιβολή του τρόμου στους λαούς και την κάμψη των διαθέσεων αντίστασής τους στη ναζιστική κυριαρχία. Πρόκειται για μια μορφή κρατικής τρομοκρατίας την οποία άσκησε με συστηματικό τρόπο η ναζιστική Γερμανία κυρίως στις κατεχόμενες χώρες αλλά, με παρόμοιες μορφές, και στο εσωτερικό της.
            Τέτοιες, ακραίες μορφές κρατικής τρομοκρατίας δεν είναι άγνωστες, ούτε πριν ούτε μετά την εμφάνιση του ναζιστικού φαινομένου. Οι αποικιοκρατικές δυνάμεις της δυτικής Ευρώπης αξιοποίησαν παρόμοιες ακραίες μεθόδους για να διατηρήσουν τις αποικίες τους. Αλλά και κατά το β’ παγκόσμιο πόλεμο, οι αστικές δημοκρατίες χρησιμοποίησαν την κρατική τρομοκρατία όπως φαίνεται στο παράδειγμα του ισοπεδωτικού βομβαρδισμού της Δρέσδης ή στο πυρηνικό ολοκαύτωμα της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι.
2. Η κρατική καταστολή στο ναζιστικό καθεστώς διαθέτει υποτυπώδη νομική βάση. Τούτο συμβαίνει επειδή ο νόμος είναι πάντοτε χρήσιμος ως ιδεολογικό εργαλείο νομιμοποίησης της καταστολής. Ωστόσο, η ναζιστική νομοθεσία διακρίνεται για τον εύκαμπτο χαρακτήρα της: πρώτο οι διατυπώσεις της είναι εξαιρετικά ασαφείς και ευρείες ώστε να παρέχουν στη διοίκηση και στα όργανα καταστολής ευρύτατα περιθώρια ερμηνείας και εφαρμογής και δεύτερο, επιτρέπεται ο ανά πάσα στιγμή παραμερισμός τους προκειμένου να υλοποιηθεί η βούληση του κράτους όπως αυτή ενσαρκώνεται από τον ηγέτη και τα υπαγόμενα σε αυτόν όργανα. Έτσι, τελικά, η καταστολή δεν υπάγεται σε περιοριστικούς κανόνες[1].
            3. Το ναζιστικό καθεστώς έχει ανάγκη αυτή ακριβώς την αχαλίνωτη χρήση βίας εξαιτίας της κοινωνικής του φύσης: εξυπηρετεί και αναπαράγει τις πιο ακραίες, αντιδραστικές επιδιώξεις του μονοπωλιακού κεφαλαίου με τον πλέον ριζικό τρόπο[2]. Τούτο γίνεται σε βάρος των στοιχειωδέστερων συμφερόντων της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού: πρώτα απ’ όλα της εργατικής τάξης αλλά και των μικροαστικών στρωμάτων της πόλης και της υπαίθρου.
            Αυτή η με ακραίο τρόπο προώθηση των συμφερόντων του μονοπωλιακού κεφαλαίου δεν μπορεί να αντισταθμιστεί με ιδεολογική επίδραση στις εκμεταλλευόμενες τάξεις. Απαιτείται δραστική καταστολή, φόβος και τρόμος για να καμφθεί η βούληση, να ισοπεδωθεί η συνείδηση.
           

            Β. Η μεταπολεμική περίοδος

1. Η περίοδος που ακολούθησε την αντιφασιστική νίκη των λαών διαφοροποίησε σχετικά την εικόνα. Στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη εξακολούθησαν να υπάρχουν διάφορων μορφών δικτατορικά καθεστώτα και στρατιωτικο-φασιστικές δικτατορίες, ακόμη και στην Ευρώπη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Εδώ ξαναβρίσκουμε, στον ένα ή άλλο βαθμό, τη χρήση κρατικής βίας με τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν.
            2. Η αλλαγή του συσχετισμού των δυνάμεων όμως και η διαφοροποίηση των αισθημάτων των λαών υπό το βάρος της εμπειρίας του φασισμού, συντέλεσαν ώστε σε μια σειρά χώρες, με πυρήνα τη δυτική Ευρώπη, να σταθεροποιηθεί η αστική δημοκρατία και να περιοριστεί και εκλογικευθεί η κρατική βία.
            Το βάρος πλέον έπεφτε στην εκμαίευση της κοινωνικής συναίνεσης. Αυτό επιτεύχθηκε μέσω της ανάπτυξης, ακόμη και διόγκωσης της εργατικής αριστοκρατίας. Με λίγα λόγια, ένα μέρος της καταλήστευσης του τρίτου κόσμου από τις αναπτυγμένες κεφαλαιοκρατικές δυνάμεις διοχετεύθηκε στα λαϊκά στρώματα των χωρών τους προκειμένου να κατευναστούν οι αντιθέσεις και να εξαγοραστεί μέρος τουλάχιστον της ηγεσίας της εργατικής τάξης[3].
Αυτό δεν απέκλειε ξεσπάσματα έκνομης βίας όταν οι κοινωνικές συγκρούσεις εντείνονταν. Αυτό μας δείχνει το παράδειγμα του Μάη του 1968, η αιματηρή καταστολή των Αλγερινών στο Παρίσι με τους δεκάδες νεκρούς το 1962 κά.
            3. Στο πεδίο των διεθνών επεμβάσεων, η χρήση της έκνομης κρατικής βίας και τρομοκρατίας συνεχίστηκε αδιάλειπτα. Η προσπάθεια εξουδετέρωσης των αντιαποικιακών επαναστατικών κινημάτων και γενικότερα η προσπάθεια κατάπνιξης των επαναστατικών διαθέσεων και επιβολής των γεωπολιτικών συμφερόντων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων καθιστούσε απαραίτητη τη χρήση τέτοιων μεθόδων: Βιετνάμ, Καμπότζη, Κονγκό κλπ. Όλοι γνωρίζουν το ολοκαύτωμα του Μάι Λάι.
           

Γ. Εγκλήματα του κράτους στη σύγχρονη εποχή

Αν αυτές είναι οι πικρές εμπειρίες και τα διδάγματα του παρελθόντος, ποια είναι η κατάσταση σήμερα. Αντιμετωπίζουμε τάχα ανάλογους κινδύνους;
1. Στην επιστημονική συζήτηση έχει εισαχθεί ο όρος εγκλήματα του κράτους[4]. Πρόκειται για ένα επιστημονικό όρο που αντανακλά και συνοψίζει τα βασικά χαρακτηριστικά ενός υπαρκτού φαινομένου ή, για την ακρίβεια, ενός φαινομένου που καθίσταται ολοένα και περισσότερο αισθητό.
Τι είναι τα εγκλήματα του κράτους; Πρόκειται για εκείνες τις πρακτικές που συνιστούν συστηματικές παραβιάσεις των νομικά και συνταγματικά κατοχυρωμένων ελευθεριών και οι οποίες διαπράττονται χωρίς ουσιαστικές συνέπειες από τα κρατικά όργανα, συνήθως από τα αρμόδια όργανα καταστολής.
Για παράδειγμα, η βάναυση συμπεριφορά, η κακομεταχείριση, τα βασανιστήρια, οι εξευτελιστικοί έλεγχοι, η παραβίαση των δικονομικών δικαιωμάτων και εγγυήσεων των κατηγορουμένων, η αδικαιολόγητη, παράνομη βία σε βάρος διαδηλωτών (που τη ζήσαμε με ένταση σε όλες τις τελευταίες μεγάλες απεργίες και συναθροίσεις στη χώρα μας) αποτελούν πρακτικές που, σύμφωνα με τις επίσημες εκθέσεις οργανισμών, καταγράφονται με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες: τόσο στην Ελλάδα όσο και στις άλλες χώρες της ΕΕ και βέβαια στις ΗΠΑ. Εγκλήματα του κράτους είναι, για παράδειγμα, οι μυστικές και οι ιπτάμενες φυλακές της CIA ή τα τεκταινόμενα στο Γκουαντάναμο. Διευκρινίζεται πως δεν πρόκειται για τα μεμονωμένα περιστατικά αλλά για τις συχνές, συστηματικές παραβιάσεις οι οποίες διαπράττονται από τα αστυνομικά όργανα και οι οποίες παραμένουν κατά βάση ατιμώρητες.
Τα εγκλήματα του κράτους άρχισαν να αυξάνονται στις αστικές δημοκρατίες ιδίως μετά την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1970. Η κρίση αυτή, που σήμανε το τέλος των δυνατοτήτων της κεϋνσιανού τύπου διαχείρισης, όξυνε τις κοινωνικές αντιθέσεις. Η αντιμετώπιση της ενδυνάμωσης των λαϊκών αγώνων οδήγησε στην προσφυγή στην παραβατικότητα του ίδιου του κράτους. Η νέα οικονομική κρίση που ενέσκυψε από το 2008 εντείνει ακόμη περισσότερο το φαινόμενο.
2. Η αυξανόμενη συχνότητα των εγκλημάτων του κράτους συνοδεύεται από την ίδια τη μετάλλαξη του ποινικού δικαίου. Όπως έχει υπογραμμιστεί επανειλημμένα, στην αρχή η νομοθεσία καταπολέμησης του εμπορίου ναρκωτικών, στη συνέχεια η νομοθεσία καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος και, τέλος, η αντιτρομοκρατική νομοθεσία επέφεραν κάμψη θεμελιωδών αρχών και εγγυήσεων του ποινικού δικαίου που είχαν κατοχυρωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, οικοδόμησαν βαθμιαία ένα δίκαιο εκτάκτου ανάγκης.
Στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με ένα δίπολο: ο ένας πόλος απαρτίζεται από τα εγκλήματα του κράτους και ο άλλος από το δίκαιο εκτάκτου ανάγκης. Η κάθε πλευρά συμπληρώνει και ενισχύει την άλλη.
3. Αυξάνεται ο αριθμός των διεθνών επεμβάσεων και η χρήση της κρατικής τρομοκρατίας προκειμένου να επιβληθούν οι επιδιώξεις των ισχυρών δυνάμεων. Το διεθνές δίκαιο και ειδικά το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο κονιορτοποιείται[5]. Από τους βομβαρδισμούς του Βελιγραδίου μέχρι το Αφγανιστάν, το Αμπού Γκράιμπ και τη Λιβύη η πορεία είναι συνεχής. Στο βαθμό που απομακρυνόμαστε χρονικά από το 1990 και την αλλαγή του παγκόσμιου συσχετισμού των δυνάμεων, η χρήση των διάφορων μορφών κρατικής τρομοκρατίας εντείνεται, χωρίς να έχει φτάσει ακόμη στα επίπεδα που γνώρισε η ανθρωπότητα κατά το β’ παγκόσμιο πόλεμο.


Δ. Ποιά προοπτική διαγράφεται;

Στις σύγχρονες συνθήκες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης τι προοπτικές διαγράφονται;
1. Στο πεδίο της νόμιμης καταστολής, του ποινικού δικαίου δηλαδή: εδώ ήδη διακρίνεται η στροφή προς τη δίωξη του φρονήματος, όπως φαίνεται ήδη καθαρά στο άρθρο 40 του ν. 3251/2004. Η ένταση των κοινωνικών ανισοτήτων αναμένεται να επιφέρει όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων, εξεγέρσεις ακόμη και επαναστάσεις. Για το λόγο αυτό παρατηρείται αυτή η στροφή, όπως άλλωστε συνέβη και στη δεκαετία του 1930. Δεν είναι καθόλου συμπτωματικό ότι ο ν.4229/1929, το ιδιώνυμο, ψηφίστηκε τη χρονιά αυτή.
Σήμερα, εκκρεμεί ήδη η ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της απόφασης πλαίσιο της ΕΕ (2008/919/ΔΕΥ) που ποινικοποιεί τη «δημόσια πρόκληση για τέλεση τρομοκρατικού εγκλήματος», όπου «δημόσια πρόκληση» θεωρείται «η διάδοση ή με οποιονδήποτε τρόπο διάθεση ενός μηνύματος προς το κοινό, με πρόθεση την υποκίνηση σε τέλεση» ενός από τα τρομοκρατικά αδικήματα που περιγράφονται στην προηγούμενη απόφαση πλαίσιο του 2002 (2002/475/ΔΕΥ)[6]. Για παράδειγμα, θα διαπράττει το αδίκημα της δημόσιας πρόκλησης τρομοκρατικού αδικήματος όποιος με πρόθεση υποκινεί στη διάπραξη του αδικήματος της διατάραξης των συγκοινωνιών με τρόπο, σε έκταση, ή υπό  συνθήκες που μπορεί να χαρακτηριστεί ως τρομοκρατικό αδίκημα βάσει του άρθρου 40 του ν. 3251/2004. Δηλαδή, ο εργαζόμενος, η ομάδα εργαζομένων, το σωματείο ή το πολιτικό κόμμα που καλεί δημόσια τους φιλειρηνιστές να καταλάβουν το οδόστρωμα προκειμένου να μην επιτρέψουν τη διέλευση ΝΑΤΟϊκών οχημάτων διαπράττει το αδίκημα αυτό. Το αρμόδιο Υπουργείο επεξεργάζεται νομοτεχνικά το ζήτημα.
Ακόμη, με το πρόσχημα της καταπολέμησης του ρατσισμού, το Συμβούλιο της ΕΕ υιοθέτησε την απόφαση πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ που προβλέπει την ποινικοποίηση της δημόσιας υποκίνησης ρατσιστικής βίας. Το ενδιαφέρον βρίσκεται στο γεγονός ότι η μέχρι σήμερα νομοθεσία (ν. 927/1979) κατέστη ανενεργός και όχι τυχαία[7]. Άρα η περαιτέρω ποινικοποίηση δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα του ρατσισμού, αν δεν ληφθούν κατάλληλα κοινωνικο-οικονομικά και πολιτικά μέτρα.
Η συγκεκριμένη απόφαση-πλαίσιο αποτελεί πλέον ομολογημένα και ανοιχτά το προοίμιο της ποινικοποίησης των ριζοσπαστικών και επαναστατικών ιδεών. Στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο “Η μνήμη των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα στην Ευρώπη” ξεκαθαρίζεται ότι το Συμβούλιο θα πρέπει “να εξετάσει κατά πόσο είναι αναγκαία μια νομοθετική πράξη επιπρόσθετη στην απόφαση-πλαίσιο για τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, ώστε να καλύπτεται η δημόσια συγνώμη, η απάρνηση ή η απαξίωση” της σημασίας «εγκλημάτων του κομμουνισμού»[8]. Ήδη σε 5 κράτη μέλη έχει ψηφιστεί κάποιου τέτοιου τύπου νομοθεσία.
Ανεξάρτητα από την άποψη που έχει καθένας για το μαρξισμό ως ιδεολογία ή από την πολιτική του εκτίμηση για τα πρώην σοσιαλιστικά κράτη και την ιστορία τους, πρέπει να ανησυχήσουμε έντονα όλοι. Πρόκειται για εγχείρημα που εντάσσεται στη μετάβαση από τη δίωξη της τρομοκρατίας στη δίωξη του ριζοσπαστισμού.
Στο πνεύμα περιορισμού της διάδοσης των ιδεών βρίσκονται η πρόσφατη απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Λάρισας και η πριν λίγα χρόνια απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Ναυπλίου που δεν ενέκριναν τη δημιουργία συλλόγων (φοιτητικού και αγροτικού αντίστοιχα) επειδή στους σκοπούς τους περιλαμβάνεται η αντίθεση στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ[9].
2.                  Πρέπει να αναμένεται η διεύρυνση των εγκλημάτων του κράτους. Στις ευρωπαϊκές τουλάχιστον δημοκρατίες, δεν φαίνεται να υφίσταται τάση καθολικής κατάργησης ακόμη και των πλέον στοιχειωδών εγγυήσεων του ποινικού δικαίου για λόγους που σχετίζονται με τη νομιμοποίηση των καθεστώτων αυτών στην κοινή γνώμη. Για τούτο, στο βαθμό που οξύνονται οι ταξικές αντιπαραθέσεις, θα προκριθεί η κατά παραβίαση των νόμων δράση των κατασταλτικών μηχανισμών, η εξάπλωση των εγκλημάτων του κράτους.
3.                  Στο βαθμό που οξύνονται οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, ως συνέπεια της προσπάθειας ανακατανομής της παγκόσμιας ισχύος και των σφαιρών επιρροής, θα ενταθεί η χρήση της κρατικής τρομοκρατίας, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Με αυτή την έννοια, η ανθρωπότητα θα ξαναζήσει ολοκαυτώματα. Δεν μπορεί άλλωστε να λησμονηθεί η πρόσφατη εμπειρία της Ρουάντα με τα εκατομμύρια των νεκρών, το Νταρφούρ, η Σομαλία. Η ευθύνη των αγριοτήτων που διαπράχθηκαν δεν πρέπει να αποδίδεται μόνο στις επιτόπιες αντιμαχόμενες δυνάμεις και κυβερνήσεις αφού είναι γνωστό πως αυτές τροφοδοτούνται και καθοδηγούνται από τις μεγάλες δυτικές δημοκρατίες.
Συμπερασματικά, θα πρέπει να αναμένεται η αύξηση της συχνότητας και της βιαιότητας των εγκλημάτων του κράτους τόσο στο εσωτερικό των κρατών όσο και στις διεθνείς σχέσεις. Οι σύγχρονες δημοκρατίες θα τείνουν ολοένα και περισσότερο να μοιάσουν με τα αυταρχικά καθεστώτα. Εκτός αν μιλήσουν οι λαοί και απαντήσουν στην πρόκληση με τους στίχους του Λειβαδίτη: «ερχόμαστε, παραμερίστε, κατεβαίνουμε σαν μια χιονοστιβάδα που όσο κατηφορίζει μεγαλώνει»...



[1] Βλ. W. Abendroth – K. Lenk, Εισαγωγή στην πολιτική επιστήμη, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1983, σελ. 166-167.
[2] Βλ. Γκ. Δημητρόφ, Ο φασισμός, Αθήνα, εκδ. Πορεία, 1975ιδίως σελ. 21 επ.
[3] Για την ανάλυση του θέματος που έλκει την καταγωγή του από τον Φ. Ένγκελς βλ. Β.Ι.Λένιν, «Ο ιμπεριαλισμός και η διάσπαση του σοσιαλισμού», Άπαντα, τ. 30, σελ. 172 επ. 
[4] Βλ. Σ. Βιδάλη, «Εγκλήματα του κράτους: ούτε ασφάλεια ούτε ελευθερία», στον Τιμητικό τόμο για τον Ι. Μανωλεδάκη, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, εκδ. Σάκκουλα, τ. ΙΙ, σελ. 1035 επ. «Εγκλήματα του κράτους ορίζονται εκείνα που διαπράττονται από κράτη ή κυβερνήσεις, με σκοπό να προωθήσουν μια ποικιλία πολιτικών στο εσωτερικό της επικράτειάς τους ή το εξωτερικό… ο πραγματικός υπεύθυνος φορέας του εγκλήματος (ηθικός αυτουργός και αυτουργός) είναι ο ίδιος που έχει ταχθεί να τηρεί το νόμο».
[5] Βλ. M. Starcevic, “The NATO Aggression Against Yugoslavia and International Humanitarian Law”, Yugoslav Review of International Law, 1-3, Belgrade 1999, σελ. 143 επ. και Κ. Χατζηκωνσταντίνου, «Απαγορευμένες επιθέσεις στο δίκαιο του πολέμου», στο Α. Μανιτάκης κά. (επιμ.), Η δημοκρατία μεταξύ ουτοπίας και πραγματικότητας, Αθήνα, Σαββάλας, 2011, σελ. 362 επ.
[6] Βλ. Δ. Καλτσώνης, «Η ποινικοποίηση των ιδεών στη σύγχρονη αστική δημοκρατία», Ουτοπία, τευχ. 81, 2008, σελ. 49 και Ε. Συμεωνίδου-Καστανίδου, «Η «βίαιη ριζοσπαστικοποίηση» στο στόχαστρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης», Ποινικά Χρονικά, 2009, σελ. 583 επ.
[7] Βλ. τις «Παρατηρήσεις επί του Σ/Ν του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου» της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπουwww.nhcr.gr
[8] Βλ. COM (2010) 783τελικό, 22.12.2010.
[9] Βλ. εφημ. Ριζοσπάστης, 6/9/2011 και 23/8/2008.

ΒΙΒΛΙΑ

ΒΙΝΤΕΟ

ENGLISH EDITION